OSMANLI DEMOGRAFİK TARİHİ (14-17. YÜZYIL) Çeviridir.

Journal of the Economic and Social History of the Orient. XXXV. [V 1992]: 187-198.

Bekir Kemal Ataman [*]

1. Giriş

Sosyal bilimlerde demografik figürlerin rolü ve önemi açıktır. Bu gerçek, merkezi bir hükümetin ekonomik ve sosyal politikalarına baktığımızda daha net hale geliyor. Bizim durumumuz için Osmanlı İmparatorluğu, rakamların henüz ortaya çıkmadığı böyle bir yönetim örneğidir. İmparatorluğun demografik yapısı hakkında iki karşıt görüşün varlığı, bu alandaki bilgimizin bir ölçüsü olarak alınabilir. On altıncı yüzyılın ikinci yarısında bir artış, bazı yazarlar tarafından kabul edilen bir gerçektir, diğer yazarlar ise nüfusun altında olduğunu varsayar [1]. Nüfusun az olduğunu ispatlayacak tek bir araştırma olmamasına rağmen, nüfus artışı savunucularının sunduğu rakamlar bize onları farklı bir bakış açısıyla yorumlama şansı veriyor. Az nüfus kavramı, nüfus artışı kavramı ile çelişmek zorunda olmasa da, bir nüfus bir artış gösterebilir ve yine de az nüfuslu olabilir, bu kesinlikle bir nüfus patlamasından farklı bir şeydir! Bazı çalışmalara kısa bir bakış bu noktada faydalı olabilir.

Fernand Braudel’in [2] hipotezinden yola çıkan MA Cook, 16. yüzyıl Anadolu’sunun [3] nüfusunda muazzam bir artış olduğunu kanıtlamaya çalışır . Kaydedilen rakamların “saçma bir şekilde küçük” [4] ve “söz konusu alanların on altıncı yüzyılda yoğun nüfuslu olmadığını” [5] kendisi kabul etse de, tek bir vaka ile hipotezi için kanıt arar. hayati öneme sahip bazı faktörleri ihmal eder. [6] Çalışmasının ayrıntıları bu çalışmayla ilgili değildir, ancak Cook tarafından kullanılan aynı figürlerin farklı bir bakış açısıyla yapılan bir analiz, öne sürdüğü hipotezi çürütebilir.

Coğrafi anlamda çok daha geniş bir çalışmanın ürünü olan Barkan’ın bulguları, küresel ölçekte küresel bir artış olduğunu iddia etse de , bölgeye göre hem artış hem de düşüş gösteriyor [7] . Bazı yayınlarında bahsettiği “toplu işini” tamamlayamadan öldüğü için maalesef bu iddianın temelini bilmiyoruz.

Nüfus artışı arayışına giren çalışmaların bir başka örneği de, çalıştığı alanların nüfusunda bir artış tespit eden ancak yazarların da belirttiği gibi bir iç göçten kaynaklanan Erder ve Faroqhi’nin [8] çalışmasıdır. Benzer bir sonuca, Trabzon davası için, başlangıçta aynı amaçla olmasa da Lowry [9] tarafından ulaşılmıştır .

Sonuç olarak, Osmanlı demografik tarihinin hala ayrıntılı olarak araştırılmayı beklediğini söyleyebiliriz.

2. Demografik tarihin kaynağı olarak Osmanlı mali araştırmaları

Osmanlı mali araştırmaları (Tapu Tahrir Defterleri) , Osmanlı demografik tarihiyle ilgili neredeyse tüm araştırmacıların kullandığı tek kaynaktır. Bütün yazarlar bu tür bir analizde yardımlarını kabul etseler de, [10] hiçbiri Barkan’ın bu kaynak hakkındaki fikirlerini sistematik bir nüfus sayımı kaydı olarak paylaşmıyor gibi görünüyor. [11] Bu muhalefet, sicil kayıtlarının mali yapısından kaynaklanıyor gibi görünüyor. [12] Bu yöndeki sorunlardan bazıları şu şekildedir: “Nüfusun bir kısmı vergiden muaf statüsüne geçerken kayıtlardan kaybolabilir;” [13] vergi bazı bölgelerde toplu olarak ödenir, bu nedenle nüfusun hesaplanmasını imkansız hale getirir; [14]Aşağıdaki bölümde açıklanacağı gibi birçok yönden [15] standart değildirler ; ve hane halkı (hane) verginin temel birimi olduğundan, “bireyler veya aileler nadiren bir anketten diğerine tespit edilebilir, ölümler raporlanmaz, doğumlar listelenmez ve yaş ve cinsiyet yapısının düzenli bir raporu yoktur. Yaş ve cinsiyet yapısına veya şu anda medeni duruma ilişkin ara sıra yapılan atıflar, yaş dağılımındaki değişiklikleri anlamak için yararlı olmaktan çok yanıltıcı görünmektedir. ” [16]

3. Kaynak olarak anketlerle ilgili sorunlar

Zamana göre usulsüzlüğünün yanı sıra, [17] Osmanlı mali araştırmaları, demografik analiz için bir kaynak olarak aşağıdaki eksikliklere sahiptir:

a. kapsam: Vergiden muaf sınıfların (bkz. bölüm 3.f) ve vergi yükümlülüğü altında olmayan kadın nüfusu ve çocukların yanı sıra, anketlerin yetişkin erkek vergi mükelleflerinin toplamını kapsamada bazı eksiklikleri vardır ve bu da sonuçta Verilen rakamların güvenilirliği, [18] Bu gerçek, esas olarak, ya vergi memurunun [19] dikkatinden kaçarak [19] ya da on altıncı yüzyıldaki genel kargaşanın bir sonucu olarakköylülerin ortadan kaybolmasından kaynaklanmaktadır. [20] Genel olarak bu “büyük askeri yolların kesiştiği bölgelerde” [21] dağlık bölgelerde veya denize veya sınırlara yakın alanlarda [22] görülmesine rağmen,“Bazılarının yasal olarak kayıtlı olmadıkları ve bu nedenle en azından belirli vergilerden bir süre daha uzaktaki bir köye basitçe tamir ettirdikleri” [23] vakalar yok değildir. Tutuklanmalarıyla kayıt altına alınmış ve bir kaynak oluşturmuş olsalar da o bölge yöneticisinin gelir, [24] Bu gerçek bile, kaçak bir sebebi haline gelebilir; çünkü merkezi hükümet tarafından teşvik tımar sahipleri, possible2 olarak ekili kadar arazisi olarak sahip olmak [25] “çalmış olabilecek “birbirlerinin köylüleri. Merkezi hükümet tarafından göçe zorlananların bir kısmı kendi topraklarına dönerken, [26]“diğerleri, sultan yönetiminin büyüklüğünü sınırlamak için yaptığı tüm girişimlere rağmen, müstahkem şehirlere ve özellikle başkente kaçtılar.” [27]

b. Kavramların tanımı: Ana vergilendirme birimi olan hane (hane) ile mücerred (bekar yetişkin erkek)tanımında tutarlılık yoktur. Bu gerçek, standart olmayan vergilendirme sisteminden kaynaklanmaktadır ve bu da standart olmayan sicillere yol açmaktadır. Hane kavramınıntanımındaki tutarsızlık, zaman zaman Osmanlı İmparatorluğu’nun demografik figürlerine her türlü erişilebilirliği ortadan kaldırabilir. Barkan, ödeme gücünün karmaşık bir değerlendirmesine dayanan bir vergi birimi olarak tamamen mali bir tanım verse de , avariz hanesi içeren evli bireylerin sayısıbuna göre üç ila on beş arasında değişebilir. [28](Barkan bu sorunun farkında gibi görünüyor.) [29] Yine de, tek bir hanehalkı anlamına gelse bile, üyelerine göre tanımı hala tutarsız. Üç tür vergi mükellefi – hanes olarak anılan evli yetişkin erkekler , kocaların ölümü üzerine fiilen ailesinin reisi olan dullar [30] ve çift olarak anılanlar; ve şu şekilde ifade edilir, tek bir yetişkin erkek mücerreds– aynı dönem kayıtlı olabilir hane bu alt gruplar arasında ayırt etmek imkansız hale gelir, öyle ki. Daha açık bir şekilde:

• Hane: Hane , bive ve mücerred ayrı ayrı kaydedilmişse evli yetişkin erkek demektir.
• Hane ‘: Mücerredlerin kayıtlı olmaması, bekar yetişkin erkek çocuk (lar) da dahil olmak üzere hane halkı anlamına gelebilir. (Mücerred’ler belirli koşullar altında vergiden muaf olabilir, dolayısıyla kayıtlı değildir – bkz. Aşağıdaki bölüm 3.f.iii.)
• Hane “: mücerredler kayıtlı değilse, vergi ödeyen şahıslar, bu durumda hem evli hem de bekar erkekleri ifade eden ‘standart’ hane birimi altında kayıtlı olabilirler .

Bunların yanı sıra, teklifler bazen kayıtlı değildir, bu da ‘normal’ haneler olarak sayıldıkları ve ayrıca kayıt altına alınmadıkları anlamına gelebilir (vergiden muaf olma durumu varsayılarak).

Ancak bir başka gerçek de mücerred olmanın alt yaş sınırının sabit olmadığıdır. Bölgeye bağlı olarak on iki ile yirmi arasında değişebilir [31] . Karşılaşılan en yaygın rakam on beştir. Az öneme sahip olan tanım tutarsızlıklarının diğer örnekleri de mevcuttur. [32]

c. Göç: İslamlaştırma ve Türkleştirmenin en önemli araçlarından biri olan zorunlu göç (sürgün) , Osmanlı sosyal hayatında önemli bir rol oynamıştır. [33] Genellikle sınırlarda dindar insanlar tarafından kurulan yeni yerleşim yerleri, daha sonra iç (Müslüman) bölgelerden gelen göçmenler tarafından geliştirildi. [34] Anketler, sürgün kararnamelerinde (ferman) merkezi hükümetin demografik bilgilerine temel oluştursa da, bir sonraki anket kaydı yapılmadan önce güncellenmedi. Bu nedenle, göçmenler yeni yerleşim yerlerinde kayıtlı olsalar da eski kayıtları silinmedi. Silahlara çağrılanlar için de benzer bir durum geçerlidir.[35]

d. Kayıp yerleşim yerleri: Bu göç politikasının bir sonucu olarak, bir köyün tamamı göçe zorlanabilir ve bazı yerleşim yerleri haritadan silinebilir. Bir kayıttan diğerine kaydolmayan yerleşim örnekleri nadir değildir [36] . Ancak bu yerleşim “kaybının” olası bir nedeni yerleşim adlarının değişmesi olabilir.

e. Vergiden muaf gruplar: Demografik analiz için bir kaynak olarak Osmanlı mali araştırmalarıyla ilgili en önemli sorunlardan biri belki de vergiden muaf gruplar. Pamuk, askeri ve evkaf’ın ekilebilir arazinin üçte birini oluşturduğunubelirtiyor. Cook, evkaf için% 10-15’ten bahsediyor . Asla olmasa da, bu gruplar kayıtlara girmiyor. [37]

1. Askeri (ordu): Ulema (öğretmenler, öğrenciler ve üniversite mezunları ve dindarlar) askeri sınıfın bir parçası olsalar da , bunları farklı bir kategori altında toplayıp tüm ücretli ve tımar sahiplerinden oluşacak şekilde askeri tanımlayacağım. askerler, saray halkı, komutanlar, saray köleleri, bürokratlar, hakimler, akrabaları ve köleler. [38]
2. Ulema (bilgili) ve evkaf (dindar vakıflar): Bu kategoriye üniversitelerin öğretmenleri, öğrencileri ve mezunlarını, dindarları, vakıf personelini, vakıfların baktığı yoksul konuları ve vakıflara vergileri ödenen konuları dahil edeceğim. Bu son kategori vergiden muaf olmasa da devletin anketlerine girmiyorlar, ancak her vakıf için ayrı ayrı tutulan vakli tahrir defteri adı verilen özdeş mali anketlere kayıt oluyorlar. [39]
3. Konular: Bu kategori büyük şehirlerde yaşayanları içerir; Şehirlerde yaşayan Müslüman biler ve mücerredler [40] (bölgeye bağlı olarak); [41] ve devlet için ve devletin kontrolü altında üreten insanlar. [42] En azından teoride tüm konuların vergiden muaf olsalar bile kayıt altına alınması gerekmesine rağmen, anketlerde bu kişiler hakkında bilgi eksik olabilir. Dahası, köleler (her zaman) ve özgür hizmetliler (genellikle), vergiden muaf oldukları için kayıtlı değildirler.

4. Kullanılan yöntemler

a. Hane Çarpanı: Mali anketlerde kayıtlı hanelerin sayısından Osmanlı İmparatorluğu nüfusunun hesaplanmasında en yaygın ve en yaygın kabul gören yöntem, yakın zamana kadar Barkan’ınki idi. Barkan, her bir hane için beş çarpan kullandı , ancak bu sadece bir tahminden daha fazlası değildi, temeli hala bilinmemektedir vekayıtlı olmayabilecekvergiden muaf askeri ve dindar kişileriçin tahmini% 10 ekliyor. [43] Yine de, cezalar için herhangi bir düzeltme faktörü yok. [44] Bu yöntemi izlenerek ve bu ihmal gerçekleştirmek Lowry için en fazla beş eşdeğer çarpanı adapte Hanes nd dört bives.[45] Mücerredlerin bu rakama dahil edileceği varsayıldığından, bu kategoriyle ilgili maddeler hesaplamalara dahil edilmemiştir. [46] Barkan’ın yöntemi, MA Cook, diğer bir izleyici için 4.5 olarak çarpan adapte Hanes ve üçe nefers. [47] Lowry, bu uyarlamayı eleştirerek, beşin değerinde ısrar ediyor ve neferlerin ‘normal’ hane statüsünde olduklarını kabul ediyor . [48]

b. Demografik Çarpanlar: “Diğer bir dizi teknik, nüfus artış hızları ile nüfusun değişen yaş kompozisyonu arasındaki karşılıklı ilişki hakkındaki bilgilerimize dayanır. Büyüme oranları ve ölüm oranı ve doğurganlıkta makul bir aralık belirlendikten sonra, karşılaştırma süresi ise yeterince uzunsa ve göçün çok az olduğu veya hiç olmadığı varsayımı kabul edilebilirse, genel gelişim çizgilerini gösterecek, matematiksel olarak hassas olmasa da makul olan bir dizi tahmin üretmek mümkündür.Bu çarpanlar, doğal artış oranı varsayımları üzerine. ” [49]“Neyse ki, dünyanın diğer bölgelerindeki güvenilir gözlemler, doğal artışın üst ve alt sınırlarını belirleyebilir … Modern tıbbın öncesindeki tarihler için, yıllık% 1 veya% 1.5’in üzerinde bir büyüme oranı pek olası değildir … t yıl, varsayımsal oranlar veya terminal popülasyon boyutları , sürekli bileşik ifade P (t) = P (o) ert ile tahmin edilebilirburada r = büyüme oranı, t = başlangıç ​​döneminden son döneme kadar olan zaman aralığı, e = Naperian logaritmalarının tabanı, sabit 2,718 …, P (o) = başlangıç ​​popülasyonu, P (t) = son nüfus … Bu test … sadece saçma değerleri ortadan kaldırır. Bu nedenle gerekli rakamların yanı sıra nüfusun bileşenlerinin (doğumlar, ölümler ve göç nedeniyle değişimler) anlaşılmasına ihtiyaç vardır. ” [50]

Osmanlı örneğinde kesin P (o) veya P (t) rakamlarını bulmak zor olsa da, nüfusun bileşenleri için bazı hipotezler öne sürülebilir: doğumlar için 1) halk kontrasepsiyon yöntemleri, 2 ) isteyerek düşük ve 3) bebek öldürmeden bahsedilebilir. Bunlar çok fazla değişmese de zaman, toplum düzeyi ve darı açısından olası dalgalanmalar olabilir. Ölümler için coğrafi yapıya bağlı olarak endemik hastalıklar etkili olabilir; yani, soğuk hava veya mesafeler – ne kadar kısa olursa olsun – yayılmalarını önleyebilir. [51]Ancak üçüncü bileşen olan göç, bu yöntemi toplamda etkisiz hale getirir (bkz. Bölüm 3.c). Bu sorunun tek olası çözümü, bu yöntemi küresel anlamda kullanmak gibi görünüyor; yani, yalnızca İmparatorluk çapındaki rakamlar için. Burada değinilmesi gereken önemli nokta şudur: “Farklılıkları tahmin etmeden önce … kişi aynı maddelerin karşılaştırılıp karşılaştırılmadığını ve maddelerin her seferinde aynı şekilde sayılıp sayılmadığını sormak zorundadır; sayımlar aynı amaçlarla mı yapıldı? her dönemde benzer kalitede ve eğer değilse ne olabilir? ” [52]

Erder ve Faroqhi’den özetlediğimiz yönteme benzer bir yöntem Bruce McGowan tarafından kullanılıyor. [53]

c. Erkek Nüfus Çarpanı: Coale ve Demeney bölgesel model yaşam tablolarından ve istikrarlı popülasyonlardan Erder tarafından üçüncü bir hesaplama yöntemi benimsenmiştir. Erkek nüfus, toplam nüfusu bulmak için büyüme hızına paralel olarak değişen bir sabitle çarpılır. Bu yöntemi kullanarak, “toplam nüfus hakkında hiçbir bilgi olmadan, ölüm oranı ve büyüme oranı hakkındaki makul varsayımlardan makul doğrulukla kayıtlarda verilen yetişkin erkek popülasyonundan tahmin edilebilir. Bir çarpan (R) kullanılarak bir artış modeli bulunursa Sıfır artış oranına bağlı olarak, büyümede makul bir aralık verilen farklı R değerleri, bu bulgunun ortaya çıkmaya devam edip etmediğini gösterecektir “ [54] . Yani, P = R x M, burada R ~ 3 veya 4. [55]

“Bu çarpanlar tahrirlere iki koşulla uygulanabilir . Birincisi, olağandışı bir yaş dağılımına sahip olabilecek bir köy veya küçük kasaba gibi küçük popülasyonları tahmin etmek için kullanılamaz ; İncelenen alan büyük ve büyük olmalıdır. İkincisi, yerleşim yerleri bir tahrirden diğerine tespit edilerek kapanışa yaklaşılmalıdır … Bir bölge çalışılıyorsa , ister geçici göçmenler, ister bölge üyeleri olsun , askeri, askeri nüfusa nasıl davranılacağı konusunda bazı kararlar alınmalıdır . topluluk; bir bütün olarak İmparatorluk için, birden fazla ağa sahip olmak için erkek nüfus tabanının bir parçası olacaklardı. ” [56]

5. Sorunlara çözümler, bir sorgulama

Yukarıda belirtilen sorunlara bir çözüm olarak, genel olarak, mikro düzeyde diğer bazı birincil derece kaynaklarının (her bir kaynağın kısa bir açıklaması için Ek’e bakınız) ve bunların makro düzeyde çapraz referansının kullanılmasını önereceğim. seviyesi. Bu kaynaklardan ilki, gayrimüslim nüfusu listeleyen ve her yıl güncellenen Cizye tahsilati Muhasebe Defterleri’dir .

a. Kapsam: Kaçak köylüler için farklı bir çözüm yok gibi görünüyor. Demografik çarpanlar yöntemine dayalı bir tahmin bu açıdan faydalı olabilir. Bu noktada, tüm İmparatorluğun nüfus rakamlarını hesaplamak için gerekli olan tüm işi yapmanın kişinin yeteneklerinin dışında olduğunu belirtmekte fayda var; Küçük ölçekli bir çalışma için bile, kullanılacak çok fazla kaynak olduğundan ekip çalışması bir zorunluluktur. Gerçekçilik uğruna,nüfus artış hızlarının doğal eğilimlerinin hesaplanabilmesi içinküçük ölçekli (bölgesel yani bölgesel) örnek çalışmalar öneririm. Örneklem seçimi için aşağıdaki beş kriterin önemli olduğunu görüyorum:

1. Örnek alanın savaş faaliyetlerinden etkilenmemesi için sınırlardan uzak olması gerekiyor.
2. Örnek alan, coğrafi yapının (kaçak) köylüleri vergi kayıtlarından kaçmaya teşvik etmeyeceği, yani ne çok dağınık ne de denize çok yakın olmayan bir bölgeye yerleştirilmelidir.
3. Örnek alan, en önemli dış faktör olan ticaretin müdahale etmeyeceği bir bölgeye yerleştirilmelidir.
4. Örnek alan, daha önce fethedilen bölgelerden biri olmalıdır, böylece a) kronolojik olarak daha fazla kaynak kullanılabilir hale getirilebilir ve b) alan ekonomik, sosyal ve idari açıdan daha erken istikrara kavuşmuş olabilir.
5. Örnek alan, savaş faaliyeti olmaksızın fethedilmeli, böylece daha önceki zamanlardan herhangi bir yıkımla karşılaşmayacaktı.

Başka bir kriter de padişahın kendisini ilgilendirebilir. Örfi registerleridir Çünkü sahiptir “Hazine onda toplayıcıları tarafından hazırlandı ve çok daha bir liva tüm alanı … Böylece … [standart mali anketler)] sergileyen kapsayan daha ayrıntılı olduğu mülkler tahmini gelir bir bütünün liva, süre… [Örfi o vardır Emlak] olan hasılat dikkate sunuyoruz. [57] “burada söz önemli bir nokta olduğunu Örfi emlak muhtemelen daha zengin bölge olabilir ve bu nedenle olabilir edecek nüfusun geri kalanını temsil etmiyor.

b. Kavramları Tanımı: her iki tanımı hane ve Mücerred, ve tüm alt-grupların vergi durumuna türetilebilir kanunname her bir bölgenin. Hanehalkı kavramının tanımına bağlı olarak, aşağıdaki yolların izlenmesini öneriyorum:

1. Eğer hane = hane, ardından hem hane ve erkek nüfus çarpanları ayrı ayrı kullanılmış ve karşılaştırılmalıdır.
2. Eğer hane = hane ‘, daha sonra hane çarpan kullanılmalıdır.
3. Eğer hane = hane “, daha sonra erkek nüfusu çarpan kullanılmalıdır.
4. Eğer hane = olduğu gibi birçok hane, Avarız Hanesi, daha sonra bir “ortalama ad / hane” çarpan (sakinlerinin isimleri belirtilen edildiği kayıtlardan alınan üzere) ile birlikte kullanılması gereken hane nd erkek nüfus çarpanları. İsimlerin “hane” veya “hane veya mücerred” statüsü olarak tanımlanması sorunu ortaya çıkacak olsa da , her halükarda çözüm olmamasından çok daha iyidir.

Dullar kayıtlı değillerse, vergiden muaf değillerse ‘normal’ haneler olarak kaydedildikleri varsayılmalıdır .

c. Göç: Meydana gelen göçleri takip etmenin tek olası çözümü, bu ve benzeri bölgelere bukadar çok hanın ‘gönderilmesini’ emreden padişahın (ferman) hükümlerini aramak gibi görünüyor. Bunlar hem bölgenin Seriyye Sicili’sinde (mahkeme sicilinde) hem de mühimme defterlerinde bulunabilir.

d. Kayıp yerleşim yerleri: Kayıp yerleşim yerleri için, özellikle “kayıp” yerleşim adlarının değişmesinden kaynaklanıyorsa, olası tek çözüm mimari tarihçilerin ve sanat tarihçilerinin kayıtları gibi görünüyor: camiler, Müslüman yerleşim yerlerinin merkezleri, [58] yerleşim yerlerinin coğrafi olarak konumlandırılmasında yararlı olabilir.

e. Vergiden muaf gruplar:

1. Askeri (ordu): Tüm komutanlar, idareciler ve askerler icmal (nüfus sayımı) tahrir defters’e kayıtlıdır . Bunların her birinin ücretli askerlerinden aynı kaynakta bahsedilebilir. Aksi takdirde gelir düzeylerinden tahmin edilmelidir. Kalelerde yaşayan askerlerin sayısı bazen anılarda, [59] İmparatorluk tarihçilerinin eserlerinde veya Seriyye Sicillerinde bahsedilir.Saray halkı ve köleleri Saray Muhasebe Defterlerinden ( Saray Muhasebe kayıtları) türetilmiş olabilir . [60]Zengin askeri köleler ve özgür hizmetkarlar, Özel Muhasebe Defterlerinden (Özel hesaplar) türetilmiş olabilir . [61]

   Daha fakir askeri güçlerin köleleri ve özgür hizmetkarları ancak aşırı derecede dolaylı bir yöntemle tahmin edilebilir. İlk olarak isimleri ve gelir seviyeleri, icmal tahrir defters [62] ve tereke defters [63] (miras kayıtları) ‘dan türetilmelidir . İkincisi, kölelerin ve özgür hizmetçilerin fiyatları Seriyye Sicils ve Narh Defterlerden elde edilmeli , [64] O halde gelir seviyelerine göre tahminler yapılmalıdır.

2. Ulema (bilgin) ve evkaf (dindar vakıflar): Vakıf hesapları, personel sayısı, öğrenciler (üniversiteler de vakıftır) ve vakıflardan beslenen yoksullar hakkında ayrıntılı bilgi verir. [65]
3. Konular: a) Zenginlerin köleleri ve özgür hizmetkarları, askeri yöntemlere benzer bir yöntemle tahmin edilebilir . Bu zenginlerin isimleri, bu durumda, zaman zaman “mahkeme usulünün görgü tanığı” olarak hareket ettikleri için Seriyye Siciller’den alınabilir . [66] b) Devlet için ve devletin kontrolü altında üretim yapan insanlar, bu tür iş yerlerinin anlatımlarından çıkarılabilir. [67] c) Köylüler vergilerini ödedikleri müddetçe hareket etmekte özgür olduklarından [68] mücerredler her zaman (topraksız olduklarını, yoksul olduklarını ve dolayısıyla vergiden muaf olduklarını varsayarak) hareket etmekte özgürdürler, [69]bunların, bazı kaçak köylüler gibi, daha iyi bir geçim düzeyine sahip olabilecekleri şehirlere göç ettikleri varsayılabilir. Osmanlı şehirleri, Avrupalı ​​meslektaşlarının aksine, bu insanlardan birkaçından fazlasını istihdam etmekten uzak olduğundan, bu tür insanlar için tek toplu meslek fırsatının hükümet veya vakıflar tarafından finanse edilen ve kontrol edilen büyük yapılar olduğunu varsayabiliriz. [70]İnşaatlarda sadece mevsimlik işçi çalıştırıldığı için, inşaat işçileri, doğal olarak, en iyi ihtimalle 20-30 yıl aralıklarla tutulan mali araştırmalara kaydedilmeyeceklerdir. Ayrıca, her iki durumda da vergiden muaf statüleri (devlet veya vakıflar için çalışıyor) anketlerde görünmelerini olanaksız kılacaktır. Yine de, bu kadar büyük yapıların hesapları bize sayılarını hesaplama şansı veriyor. [71]

Burada bahsetmeye değer bir diğer nokta da, ticaret için tarımsal üretimin olduğu bölgelerde mevsimlik ücretli işçi sorunu yaşanacağıdır: Bunlar topraksız insanlar olduğu ve vergiden muaf oldukları için anketlerde görünmeyebilirler. Şimdiye kadar bu soruna henüz bir çözüm bulamadık.

f. Yöntem hakkında bir kelime: Görülebileceği gibi, kaynakların çok verimli bir şekilde çapraz referansı gereklidir. Burada önemli olan nokta, nüfus rakamlarının hesaplanmasında farklı kaynakların kesişiminden kaçınılması gerektiğidir, böylece herhangi bir belirli grup birden fazla sayılmayacaktır. Anılarda veya İmparatorluk tarihçileri tarafından verilen nüfus rakamları, karşılaştırmalı amaçlar için kullanılabilir, ancak hesaplama temellerini henüz bilmediğimiz için güvenilmemelidir, ki bu çoğu durumda sadece bir tahmin olabilir. [72]

Gerekli ayarlamalar (yangın, deprem, sürgüns, vs.) elde edilecek Seriyye Sicils unutulmamalıdır.

6. Sonuç

Osmanlı mali araştırmalarında demografik analiz kaynağı olarak büyük eksiklikler bulunsa da bu boşluk başka kaynaklar yardımıyla doldurulabilir ve neredeyse kesin rakamlar elde edilebilir. Yine de bu gerçek, küçük ölçekli bir çalışma için bile, emekçi ve uzman bir ekip istihdam etmeyi bir zorunluluk haline getiriyor. Türk Arşivlerinin mevcut organizasyonu altında on üç farklı kaynak türünün bulunmaması nedeniyle, Osmanlı İmparatorluğu’nun gerçek bir demografik analizini yapmak, en azından şimdilik, neredeyse imkansız hale geliyor. [73] Todorov ve Barkan dışında hiç kimsenin Osmanlı İmparatorluğu’nun demografik bir incelemesi için mali araştırmalar dışında bir kaynak kullanmaya teşebbüs etmemiş olması ilginçtir. Todorov sadece Cizye Tahsilati Muhasebe Defterlerini kullandı, [74] daha sonra Barkan tarafından revize edildi. Barkan ise önerilen tüm kaynakları kullanmış ancak maalesef bazı denemelerinde bahsettiği ‘toplu işini’ tamamlayamadan ölmüştür.

7. Ek

• Kanunname: (Bir ilin Sultanlığı) diğer hususların yanı sıra o bölgede uygulanacak vergilendirme kurallarını ayrıntılı olarak belirtir,
• Mufassal Tahrir Defteri: (Ayrıntılı mali anket) mükellefleri isimlerine göre listeler, ait olduğu bölgenin gelirlerini detaylı olarak belirtir ve hesaplamaları gösterir, [75]
• İcmal Tahrir Defteri: (Kısa mali araştırma) ait olduğu bölgenin gelirlerini ayrıntılı olarak ve adıyla askeri isimlere nasıl dağıtılması gerektiğini anlatıyor. [76]
• Vakıf Tahrir Defteri: (Dindar vakıfların mali araştırması) sadece gelirinin vakfa ait olduğu alanları kapsaması dışında ayrıntılı mali anketle aynı. [77]
• Cizye Tahsilati Muhasebe Defteri: ( cizye vergisi tahsilat hesabı ) vergilendirilebilir gayrimüslim bireyleri isme göre listeliyor. İmparatorluğun tüm eyaletlerini kapsar ve yıllık olarak güncellenir. [78]
• İmaret İnşaati Muhasebe Defteri: (Temel İnşaatı Hesabı) inşaat maliyetleri, yani çalışan kişi sayısı, kullanılan malzeme miktarı vb. Hakkında detaylı bilgi vermektedir.
• Tuzla, Tersane, Muhasebe Defteri vs: (Tuz üretim müdürlükleri, rıhtımlar vb. Devletin işyerleri hesabı) maliyetler hakkında detaylı bilgi verir, yani istihdam edilen kişi sayısı, kullanılan malzeme miktarı, üretilen üretim miktarı vb.
• Vakıf Muhasebe Defteri: (Vakif Muhasebe Defteri ) maliyet ve hizmetler hakkında ayrıntılı bilgi verir, yani istihdam edilen kişi sayısı, kullanılan malzeme miktarı, beslenen ve barındırılan kişi sayısı vb.
• Ferman: (Sultanî Kararname) Belirli bir konuda emir taşıyan padişahın mektubu. Sürgün (zorunlu göç) ile ilgili olanların burada bizi endişelendirmesi gerekiyor.
• Mühimme Defteri: (Önemli Fermanların Kaydı ). Sarayda muhafaza edilmekte ve kadılara (hakimler) gönderilen fermanların içeriği tam olarak burada kayıtlıdır.
• Seriyye Sicili: (Mahkeme Sicili ) mahkeme kayıtları, noter kayıtları, belediye sicilleri, resmi mektuplar, yangınlar, depremler vb. Bilgileri, yerel tarih bilgileri , kadı tarafından alınan fermanların kopyalarını içerir . [79]
• Narh Defteri: (Fiyat Limit Kaydı). Normalde Seriyye Sicils’e kaydedilmesi gereken bilgileri toplar . Bu bilgiler esas olarak mal ve hizmetlerin üst fiyat limitlerinden oluşur.
• Tereke Defteri: (Miras Kaydı). Normalde Seriyye Sicils’e kaydedilmesi gereken bilgileri toplar . Bu bilgi, esas olarak bir kişinin mirasından ve mirasçılar arasındaki dağılımından oluşur. Askeri sınıftakiler için ayrı bir kayıt tutulur . Zengin askeri mülkü müsadere operasyonu ile devlet tarafından alındığı için sadece orta ve alt gelir düzeyindekiler kayıt altına alınmıştır .

Bekir Kemal ATAMAN
(İstanbul, 1986)

• Barkan, Ömer L. Ayasofya: “Ayasofya Camii ve Eyüp Türbesinin 1489-1491 yillarina ait muhasebe bilgileri bilolari.” I. Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası . XXIII 1-2 (1962-63). 342-379.
• —- . Cizye: “894 (1488/1489) Yili Cizyesinin Tahsilatma Ait Muhasebe Bilançolari” Belgeler. Ben (1964). 1-119.
• —-. Derviş: “Osmanli Imparatorlugunda bir Iskan ve Kolonizasyon Metodu olarak Vaklflar ve Temlikler: Istila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler.” Vakıflar Dergisi. II (1942).
• —-. Edirne: “Edirne ve Civarindaki bazi Imaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilançolari.” Belgeler. I 2 (1965). 254f.
• —- . Essai: “Essai sur les donnees statistiques des registres de recensement dans l’Empire Ottoman au XV et XVI siecles.” JESHO. I 1 (Ağustos 1957). 9-21.
• —- . Fatih: “Fatih Camii ve Imareti Tesislerinin 1489-1490 yillarlna ait Muhasebe Bilançolar>.” I. Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası . XXIII 1-2 (1962-63). 297-341.
• —-. Mali: “Osmanlı Mali Anketleri Üzerine Araştırma.” Ortadoğu İktisat Tarihi Çalışmaları. ed. MA Cook. Londra 1970. 163-171.
• —- . Saray: “Saray Mutfaginin 894-895 (1489-1490) yilina ait Muhasebe Bilançosu.” I. Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası. XXIII 1-2 (1962-63). 380-398.
• —- . Süleymaniye İnşaat: Süleymaniye Camii ve Imareti İnşaatı. v. 1. Ankara 1973.
• —-. Süleymaniye Muhasebe: “Süleymaniye Camii ve Imareti Tesislerine ait bir Muhasebe Bilançosu 993/994 (1585-1586).” Vakıflar Dergisi . 9 (1971). 109-161.
• —-. Sürgün: “Osmanli Imparatorlugunda bir Iskan ve Kolonizasyon Metodu olarak Sürgünler.” I. Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası. XI 1-4. 524-269; XIII 1-4. 56-78; XV 1-4. 209-237.
• —-. Tarihi: “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi.” Tarih Mecmuasi . 10 (1953)
• —-. Tereke : “Edirne Askeri Kassamina ait Tereke Defterleri (1545-1659).” Belgeler. III 5-6 (1968). 1-479.
• —- . Vakıf: İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri (953/1546) Tarihli. İstanbul 1970.
• Braudel, Fernand. La Méditerranée et le Monde Mediterranéen a l’Epoque de Philippe Il. 2 cilt. Paris 1949.
• Aşçı, MA. Kırsal Anadolu’da Nüfus Baskısı 1450-1600. Londra 1971.
• Çetin, Atilla. Başbakanlık Arsivi Klavuzu. İstanbul 1979.
• Çizakça, Murat. “Osmanlılar ve Akdeniz: İstanbul Arsenal Sicillerinin Yansımasıyla Osmanlı Gemi İnşa Sanayinin Bir Analizi. 1529-1650.” Le Genti del Mare Mediterranea. ed. Luigi de Rosa. Napoli 1981.
• Erder, Leila. “Sanayi Öncesi Nüfus Değişimlerinin Ölçülmesi: 15. Yüzyıldan 17. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu.” MES. 11 (1975). 284-301.
• Erder, Leila ve Faroqhi, Suraiyya. Nüfus Artışı: “Anadolu’da Nüfus Artış ve Düşüş. 1550-1620.” MES (taslak).
• Fekete, L. “Türk Vergi Tahrirleri.” TTK Belleten. XI 42 (1947). 299-328.
• Güçer, Lütfi. “XV-XVI asirlarda Osmanli Imparatorlugunda tuz inhisari ve tuzlalarin isletme nizami.” I. Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası . XXIII 1-2 (1962-63). 81-144.
• İnalcık, Halil. Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-iArvanid. Ankara 1954.
• İnalcık, Halil. “Osmanlilarda Raiyyet Rüsumu.” TTK Belleten. XXIII (1959).
• Jennings, Ronald J. ” Kadi, 17. Yüzyıl Osmanlı Kayserisinde Mahkeme ve Hukuk Usulü. ” Studia Islamica. XLVIII (1978).
• Kaldy-Nagy, Gyula. “XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda Macaristan’da İki Sultanik Has Konağı.” Acta Orientalia. XIII (1961). 31-62.
• Kunt, Metin. Bir Osmanlı Valisinin Yıllık Gelir Gideri: Diyarbekir 1670-71. İstanbul 1981.
• Kütükoğlu, Mubahat S. “1009 (1600) Tarihli Narh Defteri’ne göre Istanbul’da Çesitli Esya ve Hizmet Yorumları.” I. Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü. Dergisi. 9 (1978). 1-85.
• Lowry, Heath W .. Trabzon Şehrinin islamlasması ve Türkleşmesi. 1461-1583. İstanbul 1980.
• Mantran, Robert. İstanbul dans la ikincil moitié du XVIle siecle . Paris 1962.
• McGowan, Bruce. “Orta Tuna’da Gıda Temini ve Vergilendirme (1568-1579).” Archivum Ottomanicum. Ben (1969). 139-196.
• McGowan, Bruce. Sirem Sancagi Mufassal Tahrir Defteri. Ankara 1983.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi (1820-1913). Ankara 1984.
• Todorov, Nikolai. “La status demographique de la peninsule Balkanique au cours de XVC et XVI siecles.” Annuaire de l ‘Université de Sofia. Faculté de Philosophie ve d ‘Histoire. LIII 2 (1959).
• Tunçdilek, Necdet. Eskişehir: “Eskisehir Bölgesinde Yerlesme Tarihine Toplu bir Bakiş.” I. Ü İktisat Fakültesi Mecmuası . XV 1-4. 189-208.
• Yücel, Yaşar. 1640 Tarihli Esar Defteri. Ankara 1982.

[*] Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arsivcilik Bölümü Öğretim Görevlisi
[1] Örneğin, Şevket Pamuk’un 19. yüzyıl üretim ilişkileri konusundaki çalışmalarına bakınız.
[2] Bkz. Braudel (1949).
[3] Cook (1971).
[4] Aynı kaynak. s. 18.
[5] Aynı kaynak. s. 17.
[6] Çift nim, bennak ve caba kategorilerinin hane statüsünü gerektirdiğini varsayar (s. 65) ve popülasyonun bir sonucu olarak “tepelerden bir hasat yapma girişimi” (s. 22) sonucuna varır. Tokat davası için baskı. İnalcık (1959) ise çiftindağlarda kesinlikle iki boğaya eşittir (s. 580) ve bu tüm çiftler (s. 581), bennak ve ispence vergileri , insanlar yerine toprak üzerinden alınan vergiler olabilir . Ayrıca bkz. Barkan (Cizye) s. 5.
[7] Örneğin Barkan’daki (Cizye) tablolara bakınız.
[8] Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı).
[9] Lowry (1980).
[10] Örneğin bkz. Fekete (1947) s. 307.
[11] Barkan (Tarihi) s. 8, Barkan (Mali) s. 167, Barkan (Essai) s. 17, Barkan (Cizye) s. 2.
[12] Örneğin bkz. Cook (1971) s. 12f ve Erder (1975) s. 299fn.
[13] Erder (1975) s. 291.
[14]Fekete (1947) s. 311.
[15] Lowry (1980) s. 160.
[16] Erder (1975) s. 291.
[17] Barkan, düzenli aralıklarla alındıklarını iddia ediyor, bkz. Fn. 11.
[18] Barkan (Tarihi) s. 13, Barkan (Essai) s. 23.
[19] Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı) s. 3, Fekete (1947) s. 318.
[20] Barkan (Essai) s. 29, Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı) s. 5.
[21] Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı) s. 3.
[22] Fekete (1947) s. 318.
[23] Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı) s. 5.
[24] İnalcık (1954) s. xxvi.
[25] İnalcık (1959) s. 584fn.
[26] Lowry (1980) s. 55 ve fn.
[27] Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı) s. 5 ve 3.
[28] Erder (1975) s. 295; ayrıca bkz. Fekette (1947) s. 310 ve Lowry (1980) s. 145.
[29] Barkan (Vakıf) s. xi
[30] Lowry (1980) s. 145.
[31] İnalcık (1959) s. 586-7.
[32] Örneğin bkz. Lowry (1980) s. Nefer’in yeniden tanımlanması için 146 .
[33] Bkz. Barkan (Sürgün) ve Lowry (1980) ss. 5-17.
[34] Barkan (Derviş) s. 294.
[35] Erder (1975) s. 292-4.
[36] Örneğin bkz. Tunçdilek (Eskişehir) s. 197, Erder (1975) s. 292, Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı) s. 6 ve Lowry (1980) s. 156f.
[37]Pamuk (1981), Cook (1971). Bkz. Barkan (Tarihi) s. Kısa ve İnalcık için 13 (1959) s. Vergiden muaf grupların ayrıntılı listesi için 595f. İnalcık bunların kayıtlı olduğunu iddia etse de, Barkan’ın çalışmaları bunun aksini kanıtlıyor.
[38] İnalcık askeri sınıfı şu şekilde sıralamaktadır: ulufeli ve timali bütün hizmet programları, saray halki, umera ve ulema, kapikulu, devlet erkani, timarli sipahiler, kadilar, müderrisler, yüksek medreselerdeki talebeler ve mezunlari (danismend ve mülazimler), bunlain akrabalari ve kullari, ayrica 16. yüzyila kadar berat sahibi eskinci, yaya, müsellem, yürük, tatar ve özel hizmetliler (dogancı, yagci, vs.); ibid. sayfa 585-6.
[39] Bkz. Barkan (Vakıf) ve Barkan (Derviş).
[40]Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı) s. 13 ve İnalcık (1959) s. 586-7.
[41] Lowry (1980) s. 63, İnalcık (1959) s. 586-7.
[42] Bkz. İnalcık (1959) s. Vergiden muaf konular tablosu için 601.
[43] Barkan (Mali) s. 119.
[44] Lowry (1980) s. 154fn.
[45] Aynı kaynak. s. 43.
[46] Aynı kaynak. s. 147.
[47] Cook (1971) s. 60.
[48] Lowry (1980) s. 146f.
[49] Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı) s. 23.
[50] Erder (1975) s. 285-6.
[51] Aynı kaynak. pp. 292-4.
[52] Aynı kaynak. s. 290.
[53]McGowan (1969) ‘a bakınız.
[54] Erder (1975) s. 298, bkz. S. Bu tür değerlerin tablosu için 297.
[55] Aynı kaynak. s. 297.
[56] Aynı kaynak. s. 298.
[57] Kaldy-Nagy (1961) s. 32.
[58] Lowry (1980) s. 24.
[59] Bkz. Agy. s. Örneğin 17.
[60] Örnek için bkz. Barkan (Saray).
[61] Örnek için bkz. Kunt (1981).
[62] Örnek için bkz. İnalcık (1954).
[63] Örnek için Barkan’a (Tereke) bakınız.
[64] Örnekler için bkz. Kütükoğlu (1978) ve Yücel (1982).
[65]Örnekler için Barkan (Fatih), Barkan (Ayasofya), Barkan (Edirne) ve Barkan (Süleymaniye Muhasebe) bakınız.
[66] Jennings (1978) s. 143-6.
[67] Tuz üretimi ile ilgili rıhtım örneği için Çizakça (1981) ve bir başkası için Güçer (1962-63).
[68] İnalcık (1959) s. 590.
[69] Aynı kaynak. s. 588.
[70] Barkan (Vakıf), vakıf personelinin barınma ihtiyacının bir sonucu olarak binlerce evin inşasından bahsetmektedir (s. Xi).
[71] Örnek için Barkan’a (Süleymaniye İnşaat) bakınız.
[72]Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı), bu gerçeğe işaret ederek, “… şehirler ve kasabalarla ilgili bir tür çelişkili delil var: Evliya Çelebi, on yedinci yüzyılın ikinci yarısında Anadolu kırsalını gezdiğinde, sayısını verdi. Ziyaret ettiği pek çok yer için ‘evler’. Şimdi, bazı figürlerinin büyük abartı olduğu doğru, ancak diğer konularda şaşırtıcı derecede bilgili olduğunu kanıtladı (Mantran ile karşılaştırıldığında (1962) s. 354-355 Genel olarak, gördüğü kasabaları, on altıncı yüzyılın sonlarında tahrirlerde kaydedilenden daha yüksek bir nüfusa işaret eden evlerin sayısı ile kredilendirir. “(s. 31).
[73] Bkz. Erder-Faroqhi (Nüfus Artışı) s. Kayıtları bulmadaki zorluklar için 7.
[74] Todorov (1959).
[75] Örnek için Bruce McGowan’a (1983) bakınız.
[76] İnalcık (1954) s. xx.
[77] Barkan (Derviş) s. 291fn.
[78] Barkan (Cizye), istatistiksel amaçlar için çok uygun olduklarını iddia ediyor (s. 1-3).
[79] Çetin (1979) s. 149-150.

Küçük veya Büyük firma olmanız önemli değil… “Bilgi Güçtür”