Arşivcilik Meslek Hastalıkları

Prof. Dr. Hakki Dursun Yildiz Armagani. Istanbul: Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, 1995: 99-104. [with Nejla Karabulut.]

Arşivcilik Meslek Hastalıkları

Bekir Kemal Ataman[*]

Nejla Karabulut[**]

Bilindigi gibi, arsiv denince çogu insanin aklina, binalarin bodrum katlarindaki bir kisim depolarda üst üste yigilmis ve üzerleri birkaç parmak tozla kapli kagit yiginlari gelmektedir. Genel izlenim, buralarin istisnasiz bir sekilde asiri derecede nemli; fare, akrep, örümcek ve benzeri her türlü haseratla dolu oldugu ve hemen hiç bir zaman günes almadigidir. Ne yazik ki bu izlenimler çogu zaman dogrudur da. Arsivcilige verilen öneme paralel olarak, arsivcilerin çalismak zorunda birakildigi ortamlar da hemen her zaman insan sagligina son derece zarali kosullar tasimaktadir. Bu tür ortam ve kosullarda çalismanin insan sagliginda meydana getirebilecegi tahribat, bu yazinin konusunu olusturmaktadir. Ancak görülecegi üzere, asagida anlatilanlarin çogu, yüksek standartli bir arsiv hizmeti ile giderilebilecek türdendir. Dolayisiyla, çalistigimiz kurulustaki yöneticileri suçlamaya baslamadan, biz arsivcilerin igneyi önce kendimize batirmamiz gerekmektedir. Gerek kendi sagligimiz, gerek verdigimiz hizmetin kalitesi, gerekse meslek ahlaki açisindan, arsivcilik standartlarinin yükseltilmesi öncelikle kendi boynumuzun borcudur. Bizler kendi isimizi önemsedigimiz, verdigimiz hizmetin kalite ve standardini yüksek tuttugumuz takdirde, yöneticilerin arsiv ve arsivcilige verecegi önem de artacaktir. Aksi takdirde, gerek fiili çalisma ortami, gerek gördügümüz saygi, gerekse ücret olarak tozlu ve nemli bodrum katlarindan yukari çikamadigimiz gibi sagligimizi da kaybetmek kaçinilmaz olacaktir.

GÖGÜS HASTALIKLARI VE SOLUNUM YOLU ALERJILERITüberküloz (verem): Nemli ve günes isigi almayan ortamlarda çalisanlarda daha çok görülen, bulasici ve tedavi edilmezse öldürücü bir akciger hastaligidir. Belirtileri: Kuru öksürük, balgamda kan, halsizlik, istahsizlik, gece terlemeleri, uzun süreli hafif ates.

Bronsial astim: Tozlu ve nemli ortamlarda çalisanlarda daha sik görülen bir nefes darligi türüdür.Nefes genellikle hiriltilidir.

Bronsit: Akcigerlerin iltihabik bir hastaligidir. Bir seferlik görüldügü durumlar akut bronsit, sürekli tekrarladigi durumlar kronik bronsit olarak adlandirilir. Belirtileri: Siddetli öksürük, balgam ve ates.

Pnömokonyozlar: Dis ortamdan gelen toz ve benzeri parçaciklarin nefes yoluyla akcigerlere ulasmasi sonucu ortaya çikan tahribat türlerine verilen genel addir. Belirtileri: Pnömokonyoz türüne göre degisir. Genellikle nefes darligi, öksürük, halsizlik, kilo kaybi seklindedir.

Alerjiler: Insanlarin yasadigi yerlerdeki toz yiginlari içinde yasayan mikroskobik bir canli türü olan akarlarin (mites), dumanin veya rutubetli ortamlarda olusan küf ve mantarlarin, bunlara karsi duyarliligi olanlarda yol açtigi solunum yolu hastaliklaridir. Çogunlukla bronsial astim, alerjik rinit (burun akmasi/tikanmasi) veya hapsirma krizleri seklinde görülür.

Yapisal önlemler: Depolar,

• Toz, su ve neme karsi izole edilmeli,
• Klima sistemleriyle donatilmali,
• Günes isigi alacak sekilde insa edilmeli, ancak ultraviyole isinlari evrak üzerinde zararli oldugundan gölgelik, siperlik veya filtreler yoluyla direkt günes isiginin evraklara ulasmasi önlenmelidir. Ultraviyole isinlarinin, tüberküloz mikrobunu önleyici özelligi bulunmasina karsin, arsiv ortaminda bulunmasina izin verilemeyeceginden, bu konuda asagidaki genel önlemlere basvurulmalidir.

Genel önlemler: Depolar,

• SIk sIk havalandirilmali,
• Sabit isi ve nem kosullarini saglanmasi için gerekli önlemler alinmali,
• Sürekli olarak temiz tutulmali;
• Temizlik için yüksek devirli ve tercihan sulu sistem elektrik süpürgeleri kullanilmali,
• Yerler, rasar, dolap tepeleri ve kutular hergün nemli bezle silinmeli,
• Temizlikte kolaylik olmasi ve toz oraninin azaltilmasi için, yerler kolaylikla paspas yapilabilir nitelikte olmali ve hali ile kaplanmamali,
• Evraklar kutular içinde muhafaza edilmeli,
• Gerek temizlik yaparken, gerekse evraklar üzerinde çalisirken toz maskesi kullanilmali,
• Bürolarda elektrikli hava temizleyici cihazlarin kullanilmasi düsünülmeli,
• Tüberküloza karsi, arsiv personeli sistematik olarak tasiyicilik muayenesinden geçirilmeli,
• Fare ve hasarata karsi, depo ve bürolara yiyecek maddesi sokulmasi yasaklanmalidir.

DERI HASTALIKLARI VE CILT ALERJILERIAtopik dermatitler: Kagit malzeme üzerinde biriken tozlarda daha sik görülen dermatofegoides pteronissus ve dermatofegoides farüne isimli iki farkli cins mikroskobik canlinin (akar türünün) yol açtigi alerjik deri hastaliklarinin genel adidir. Nemli ortamlardaki küf ve mantarlar da benzer hastaliklara yol açabilir. Özellikle genetik (irsi) ve çevre faktörleri nedeniyle alerjik bünyeye sahip olanlarda hastaliga yakalanma orani daha yüksektir. Belirtileri: Kasinti, deri döküntüleri.

Ürtiker: Atopik dermatitlerle ayni sebeplerle ortaya çikabilen bir deri hastaligidir. Belirtileri:Tek veya yaygin beyazdan açik pembe renge kadar orta derecede kasinti. Hastalikli bölge gergindir, kasinti sirasinda tahris edilmemelidir!

Alerjik konjüktivit: Tozlu ortamlardan kaynaklanan bir göz çevresi iltihabidir. Belirtileri: Göz çevresinde kasinti, sulanma, sisme ve kizariklik.

Yapisal önlemler: Gögüs hastaliklari için alinacak önlemlerle aynidir.

Genel önlemler: Gögüs hastaliklari için alinacak önlemlere ek olarak:

• Giysi ve vücut temizligine dikkat edilmeli, bu amaçla
• Tozlu malzemeyle çalisirken önlük ve eldiven giyilmeli ve bunlar sik sik degistirilmeli ya da yikanmalidir,
• Vücudun tozla temas eden kisimlarini bol su ve sabunla yikamali, ancak cildin sik yikama nedeniyle kurumasini engellemek için yikama sonrasinda nemlendirici krem kullanilmalidir.

ORTOPEDI VE KAS HASTALIKLARIDisk kaymasi, bel fitigi: Bel ve sirt kaslarinin hatali durus ve zorlayici hareketler nedeniyle zayif kalmasi sonucu ortaya çikabilecek agrili omurga hastaliklaridir. Omurlar arasindaki yari yumusak dokularin (kikirdaklarin) asinma veya baska sebeplerle hasar görmesi sonucu, omurlarin omurilikten çikan sinirleri sikistirmasiyla ortaya çikar ve felce kadar varabilir. Belirtileri: Bel ve bacakta agri.

Fibrosit: Ayni kaslarin uzun süreli kullanimi sonucunda yumusak dokularda (kaslarda) meydana gelebilecek lokal (bölgesel) sertlikler. Belirtileri: Agrili adale kasilmalari.

Tenosinovit: Masa basinda, özellikle bilgisayar basinda uzun süreli çalisanlarda, el, kol, omuz ve sirt adalelerindeki yorgunluga ve sinir sikismalarina bagli olarak görülen kas hastaligi. Belirtileri: Agri ve sisme.

Romatizma: Çik çesitli türleri vardir. Genel hatlariyla, rutubet ve soguk havanin ciltteki agriya duyarli algilayicilari uyarmasi ve bunun omurilik araciligiyla beyne iletilmesiyle algilanan agrili durum olarak nitelendirilebilir.

Genel önlemler: Asagida siralanan spesifik önlemlere ek olarak,

• Agir is yapilmamasi,
• Mümkün oldugu takdirde, yorgunlugu hissetmeden önce bir isten digerine geçilmesi,
• Bütün gün büroda çalisanlarin firsat buldukça kalkip etrafta dolasmasi (ama isten kaytarmasi degil!),
• Düzenli olarak egzersiz ve spor yaparak kaslarin güçlendirilmesi,
• Yorgunluk hissedilmeye baslandigi anda masaj yapilarak kaslarin gevsetilmesi,
• Sürekli masa basinda, özellikle bilgisayar ekrani karsisinda çalisanlarin 20-30 dakikada bir 15-20 saniye süreyle uzak mesafelere bakarak gözlerini dinlendirmesi,
• Boyun, kol, bel, sirt ve bacak agrilari baslamissa, bir fizik tedavi uzmaninin önerecegi kas güçlendirme egzersizlerinin düzenli olarak yapilmasi tavsiye edilir.

Yük kaldirir ve tasirken: Sirt ve bel kaslari yapi itibariyla agir yük kaldirmaya uygun degildir, daha çok vücudun öne egilip kaldirilmasi islevlerini yürütürler. Dolayisiyla,

• Yerden kaldirilacak bir yükün yükü, sirt ve bel kaslarina degil, bu ise daha uygun olan bacak kaslarina bindirilmelidir. Bu is için, dizler bükülerek yere çömelinmeli, yük iki elle kavranip vücuda yakin tutularak ve bacak adaleleri kullanilarak kaldirilmali,
• Ani hareketlerden kaçinilmali,
• Agir yükler belden yukari bir seviyeye kaldirilmaya çalisilmamali,
• Elle yük tasima sirasinda vücudun tek tarafi kullanilmamali, yük mümkün oldugu kadar esit bir sekilde bölünerek her iki kola, dolayisiyla vücudun iki yanina dengeli bir sekilde dagitilmali,
• Uzun mesafe tasinacak veya agir yükler için tasima arabasi kullanilmalidir.

Yüksek raflara uzanir veya bakarken:

• Bas hizasindan yukaridaki bir rafa uzanmak veya bakmak gerektiginde basamak veya merdiven kullanilmali,
• Çene (yukari degil) bükük ve arkaya çekik tutulmalidir.

Ayakta çalisirken:

• Bel düz ve dik tutulmali,
• Beldeki çöküklügü hafifletmek için, ayaklar 25-30 cm. yükseklikte tabure veya benzeri bir nesne üzerinde degistirilerek dinlendirilmeli,
• Bayanlar için orta yükseklikteki topuklar tercih edilmeli, topuksuz veya asiri yüksek topuklu ayakkabilardan kaçinilmalidir.

Otururken:

• Sert bir sandalyede, omurga sandalye arkaligina dayanacak sekilde dik olarak oturulmali,
• Vücut gevsemeye birakilmamali,
• Bir veya iki diz, kalça hizasindan yukarida olmali,
• Kisa dinlenme süreleri için koltuklu sandalyeler tercih edilmelidir.

Bilgisayar basinda çalisirken:

• Klavyenin tuslari hafif olmali,
• El bilekleri masadan destek almali,
• Mümkünse iki parçaya ayrilabilen (ergonomik) klavye kullanilmali,
• Araliksiz uzun süre çalisilmamali,
• Uzun süreli oturmalarda vücudu yormayacak ergonomik (insan vücudunun boyutlarina ve organlarin çalisma sistemine uygun) tasarimli sandalye ve bilgisayar masalari tercih edilmeli,
• Zaman zaman kollar iki yana sarkitilip sallandirilarak, omuzlar ayri ayri kendi ekseni etrafinda döndürülerek ve bacaklar uzatilip gerilerek masa basi egzersizler yapilmalidir.

PSIKOLOJIK RAHATSIZLIKLARDepresyon: Kapali, karanlik, tekdüze ortamlarda sikici isler yapan insanlarda sikça görülür. Belirtileri: Dikkatte azalma, hayattan zevk almama, karamsarlik, uyku ve istahta azalma, yorgunluk, sürekli aglama.

Yapisal önlemler:

• Çalisma mekanlari aydinlik, ferah ve mutlaka günes isigi alacak sekilde düzenlenmeli (ancak yukarida belirtildigi üzere günes isiginin dogrudan gelisine izin verilmemeli),
• Ortam klima cihazlariyla donatilmalidir.
• Ileri teknoloji ürünü ekipmanla çalismanin da is verimini arttirdigi gözlemlenmistir.

Genel önlemler:

• Ortam sik sik havalandirilarak içerideki havanin temiz olmasi saglanmali,
• Tekdüzeligi kirmak için farkli, canli ve parlak renkler kullanilmali (örnegin her depo katinda farkli bir renk, her katta raf bloklarinin agirliklarina göre farkli farkli renkler kullanilmasi düsünülebilir),
• Depolarda ana koridor isiklari sürekli açik tutulmali, yan koridor isiklari gerektikçe açilabilir sekilde düzenlenmeli,
• Uygun yerlere (depolar dahil) çiçekler/bitkiler konmali ancak haserata karsi ilaçlanmasi ihmal edilmemeli,
• Depolar basta olmak üzere, görece sikici mekanlara müzik yayini yapilmali (arabesk müzigin kisiyi karamsarliga ittigi, klasik müzigin dinginlestirici–uyutucu degil, pop müzigin canlandirici etkisi oldugu saptanmistir),
• Uzun süreli çalisma halinde, depo islerinin fiziki yorgunluga, kullanici müracaat bankolarinin ruhi yorgunluga, masa basi islerinin akli yorgunluga yol açtigi tespit edildiginden, personelin 1-2 hafta araliklarla rotasyona tabi tutularak farkli birimlerde çalismasi saglanmali,
• Personelin diger mesai arkadaslariyla görüs alis-verisinde bulunabilecegi yemek/çay salonu gibi mekanlar yaratilarak günde 3-4 kez bu mekanlara çikisi saglanmalidir.

Görüldügü üzere, arsivcilik meslek hastaliklarindan korunmak için alinacak genel önlemlerin tümü, biz arsivciler tarafindan kendi imkanlarimizla ve çogu zaman kendi kendimize alacagimiz önlemlerden ibarettir. Bu nedenle, öncelikle kendi sagligimizi ve evraklarimizi korumak, sonrasinda ise üst yönetim ve diger birimlerden bekledigimiz itibari yükseltmek için yapmamiz gereken sey, meslegimizi hakkiyla yerine getirerek bulundugumuz kurulusta uygulanan arsiv ve arsivcilik standartlarini yükseltmektir. O halde, saglikli ve itibarli bir meslek grubu olusturmak için kollari sivamaya ne dersiniz?

Kaynakça

• “Bel agrilari için egzersizler,” Parason/Parasex hasta bilgilendirme brosürü.
• COLLIER, J. A. B., J. M. LONGMORE ve J.H. HARVEY. Oxford Klinik Dallar Elkitabi. Çev. Muzaffer Tuzcu ve Suna Tuzcu. Cilt: 1. Istanbul: Yüce Yay.: 1992.
• DUNAGAN, William Claiborne ve Michael L. Rinder. Tedavi Elkitabi. 26. baski. Çev. Ed. Tevfik Pinar. 2 cilt. Ankara: TÜRDAV Yay. 1992.
• HETTENKOFER, Hans-Jürgen. Romatoloji: Diagnostik-Klinik-Terapi, Istanbul: Arkadas Tip Kitaplari, 1986.
• Istanbul Tip Fakültesi Klinik Ders Kitaplari Cilt: 3, Hareket Sistemi Hastaliklari. Düzenleyen O[rhan] Yenal. Istanbul: Sermet Matbaasi, 1974.
• Istanbul Tip Fakültesi Klinik Ders Kitaplari Cilt: 6, Gögüs Hastaliklari. Düzenleyen Alaattin Vardar. Istanbul: Sermet Matbaasi, 1975.
• Istanbul Tip Fakültesi Klinik Ders Kitaplari Cilt: 7, Psikiyatri. Düzenleyen Selim Özaydin. Istanbul: Sermet Matbaasi, 1975.
• KIRÇIN, Necip. “Bilgisayar, Saglik ve Ekonomi,” Byte Türkiye. s.1 (Subat 1994): 175-177.
• Oxford Klinik Elkitabi. R. A. Hope ve dig. Çev. Muzaffer Tuzcu ve Suna Tuzcu. Cilt: 1. Istanbul: Yüce Yay., 1992.
• SCHÄFFLER, Arne, Jörg BRAUN ve Ulrich RENZ. Klinik Muayene, Tani, Tedavi, Acil Kilavuzu: Iç Hastaliklari, 4. Gen. Bas. Çev. ve Uyarlama Barbaros Irdelmen. Istanbul: Yüce Yay., 1993.
• SUNAR, Altug Senocak. Otolarengoloji: Kulak Burun Bogaz Hastaliklari Ders Kitabi, Istanbul: Istanbul Üniversitesi Cerrahpasa Tip Fakültesi Yay. 1979.
• VIDINEL, Ilhan. Akciger Hastaliklari. Izmir: Ege Üniversitesi Tip Fakültesi Yay., 1989.

[*] Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arsivcilik Bölümü Ögretim Görevlisi

[**] Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arsivcilik Bölümü Ögrencisi

Küçük veya Büyük firma olmanız önemli değil… “Bilgi Güçtür”